Celtyckie dzieje „w pigułce”.

an Domnach, an 18ú lá de Dheireadh Fómhair 2015

♦

Kontynuujemy naszą opowieść o wspaniałej wystawie dotyczącej Celtów, z którą można się obecnie zapoznać w londyńskim British Museum. Przechodzimy teraz do jej historycznej części…

Zacznijmy może od samego słowa, wokół którego wszystko się tu kręci.

* * *

Słowo „Celtowie” budzi różnorodne (często bardzo romantyczne) skojarzenia i ogromnie oddziałuje na ludzką wyobraźnię. W dzisiejszych czasach jest ono bardziej swego rodzaju szufladką, aniżeli określeniem etnicznym.

Od najdawniejszych czasów, za sprawą Greków i Rzymian, owe słowo (po grecku: Keltoi, po łacinie: Celtae) trwale przylgnęło do różnych barbarzyńskich ludów spoza granic „cywilizowanego” świata, w szczególności mieszkańców północnej i północno-zachodniej Europy.

Jak wspomniałem przy innej okazji, nie ma dowodów na to, aby plemiona celtyckie same o sobie tak mówiły.

Od III wieku przed naszą erą, w antycznych źródłach pojawia się zamiennie z „Celtowie” słowo: „Galatowie” (lub Galaci). Oznacza ono tych spośród moich ulubieńców, którzy osiedlili się na obszarze obecnej Turcji.

* * *

Celtowie zawsze byli w ruchu, zawsze poszukiwali nowych ziem i łupów. Nie dziw więc, że ich ślady znaleźć można niemal w całej Europie: od Portugalii po Ukrainę, od Brytanii po Bałkany.

Pierwotnie jednak (tak orientacyjnie, od VIII wieku przed naszą erą) plemiona te zamieszkiwały warowne osady (zwane oppida; liczba pojedyncza: oppidum) w okolicach Alp i tereny na północ od tych gór. Już kiedyś wspominałem, że Austria, Szwajcaria i południowe Niemcy są tak jakby „celtyckim matecznikiem”.

Nigdy nie stworzyli oni jednolitego, zjednoczonego państwa, chociaż mieli ku temu predyspozycje. Przeważała u nich bowiem mentalność plemienna, a każde plemię stawiało na wyróżniające się jednostki.

Mimo to, moi bracia w jakimś stopniu posiadali świadomość wspólnoty religijnej i kulturowej, co doskonale widać w tworzonych przez nich dziełach i niektórych wyznawanych przez nich bóstwach.

Starożytni Grecy i Rzymianie często spogladali z mieszaniną fascynacji i pogardy na abstracyjny styl i zachowanie Celtów. Pod względem technologicznym jednak, ci ostatni nie odstawalii od największych osiągnięć klasycznego świata.

* * *

Rzymianie stopniowo podbijali kolejne ziemie, tworząc imperium, które w szczytowym okresie rozciągało się od Hiszpanii po Syrię, od Brytanii po północną Afrykę.

Jak wspomniałem w III części cyklu o pomroczności, w 43 roku naszej ery rozpoczęła się zakończona sukcesem inwazja Rzymian na Brytanię i ówcześnie panujący cezar Klaudiusz zaczął tam zaprowadzać własne porządki. Na celtyckiej ziemi jak grzyby po deszczu powstawały rzymskie drogi, miasta, amfiteatry i łaźnie.

Ten okres celtyckich dziejów często przedstawiany jest bardzo jednostronnie, w kontekście ciągłych walk z najeźdźcą. W rzeczywistości, wpływy rzymskie i celtyckie uległy wymieszaniu. Powstała niespotykana nigdzie indziej kultura romano-brytyjska.

W Irlandii oraz Szkocji, nietkniętych stopą rzymskiego legionisty, życie toczyło się po starodawnemu. Ale tutejsi mieszkańcy także odczuli obecność Imperium.

* * *

Początek średniowiecza w V wieku to czas wielkich zmian. Upadające Cesarstwo Rzymskie pozostawia Brytanię własnemu losowi. Przewagę na Wyspach zyskują Anglosasi, którzy zakładają tam własne królestwa i spychają Celtów na margines życia społecznego.

Rodzi się wielki mit o sprawiedliwym i szlachetnym władcy, który powstrzymuje inwazję i jednoczy Celtów oraz godzi Starą (pogańską) i Nową (chrześcijańską) Wiarę. Owy mit podlega modyfikacjom przez całe średniowiecze, by w końcu dotrzeć do nas pod postacią legend arturiańskich…

Powstają unikatowe na skalę światową systemy religijne i prawne w postaci celtyckiego chrześcijaństwa oraz skodyfikowanego prawa Brehon. Dzięki temu pierwszemu, do naszych czasów przetrwało wiele starożytnych tradycji, w lekko tylko zmienionej formie.

Trwałym owocem niezmordowanej pracy irlandzkich duchownych na Kontynencie były klasztory, kościoły i szkoły. Szybko stały się one znaczącymi ośrodkami sztuki, nauki, wiary i czytelnictwa, propogagowanego wśród przeważnie niepiśmiennego ludu.

Tymczasem plemiona w Walii, Szkocji i Irlandii rozwijały się niezależnie i już mówiły językami określanymi dzisiaj jako celtyckie.

W VII-VIII wieku na scenie dziejów pojawili się Wikingowie, a wraz z nimi nowe wpływy kulturowe.

* * *

W XVI wieku wykształciła się celtologia jako odrębna dyscyplina naukowa, z kolei w mieszkańcach narodów współcześnie uważanych za celtyckie (Walia, Szkocja, Irlandia, Kornwalia, Wyspa Man, Półwysep Bretoński oraz Galicja na Półwyspie Iberyjskim) powoli poczęła się budzić odkryta na nowo świadomość wspólnoty językowej, kulturowej, a niekiedy równiez i genetycznej.

Co do genetyki, mała ciekawostka. Mawia się dzisiaj, iż to właśnie moi ulubieńcy rozpowszechnili pewien recesywny gen, warunkujący u ludzi rude włosy.

Gdzieś od początku XVIII wieku, słowa typu „Celtowie”, „celtycki”, stosowane są powszechnie w odniesieniu do historii i kultury wspomnianych wyżej siedmiu nacji.

Z kolei pod koniec tego samego stulecia, na terenie Walii odżyła sięgająca czasów celtyckich i wczesnośredniowiecznych, tradycja Eisteddfod. Najważniejszy w tej kategorii jest sięgający połowy XIX wieku, zwoływany co roku w pierwszym tygodniu sierpnia Narodowy Eisteddfod Walii.

Według Wikipedii, istnieje również wersja tego festiwalu z udziałem dzieci i młodzieży w wieku od 7 do 24 lat – organizowany rokrocznie we wakacje Eisteddfod Yr Urdd.

*

Teraz jedni ludzie powołują się na tę całą wielowiekową wspólnotę, aby zaznaczyć swoją odrębność lub wzmocnić dążenia niepodległościowe, inni zaś stanowczo się od tego wszystkiego odcinają.

* * *

Na końcu w oryginalnym tekście tej notki, autor zwraca uwagę na to, czym się objawia i co oznacza współczesny Celtyk. Jako że napisałem o tym pod koniec pierwszej części, jak też co nieco w tej, nie będziemy się dublować.

Ciąg dalszy nastąpi…