Podsumowanie. Część 2.

an Aoine, an 28ú lá d’Aibreán 2023

⊕

W pierwszej części niniejszego zakończenia podałem Wam “w pigułce” cały ten cykl o irlandzkiej Wojnie Domowej. 

W ostatnim wpisie na ten temat pora przyjrzeć się politycznym i gospodarczym konsekwencjom tamtych wydarzeń. Zacznijmy od tych pierwszych, bo jest ich zdecydowanie więcej i są zdecydowanie bardziej skomplikowane.

* * *

Fakt, iż w Wojnie Domowej walczyli przeciw sobie Republikanie i Nacjonaliści oznaczał, że wszyscy chwilowo zapomnieli o niepokojach w Irlandii Północnej – tam zapanowało swego rodzaju “zawieszenie broni”. 

Ugodę w tej sprawie podpisali 30 marca 1922 roku Michael Collins i James Craig: przewodniczący samorządu północnoirlandzkiego. Później wyszło na jaw, iż pomimo tego, Collins aż do 15 sierpnia 1922 (tydzień przed swoją śmiercią) potajemnie zaopatrywał w broń oddziały IRA stacjonujące na Północy. 

Jednym z pobocznych skutków Wojny Domowej okazał się trwający po dziś dzień podział Wyspy na część północną i południową (ta druga z czasem umocniła się jako samodzielne państwo). Podejście północnych Unionistów do wszelkich form nacjonalizmu stało się o wiele bardziej radykalne. Gdyby nie wybuch Wojny Domowej, władze w Dublinie musiałyby się mierzyć z tymi radykałami.

Może się wydawać, że IRA „od zawsze” zbrojnie walczyła z brytyjską okupacją w Irlandii Północnej. W rzeczywistości, jej antytraktatowe skrzydło powzięło takie postanowienie dopiero kilkanaście lat po zakończeniu Wojny Domowej.

Wspierając działania Collinsa, ponad 500 członków IRA z Północy zasiliło szeregi nowej Armii Krajowej Wolnego Państwa Irlandzkiego. Po stronie AK opowiedziało się też większość północnoirlandzkich bojówek.

* * *

W innym wpisie wspominałem już, że w 1926 Éamon de Valera odszedł z ugrupowania Sinn Féin i wraz ze sporą grupą podobnie myślących ludzi założył nową partię polityczną: Fianna Fáil.

Krok ten był skutkiem braku porozumienia między de Valerą a władzami Sinn Féin oraz antytraktatową IRA w sprawie przyjęcia brytyjskiego zwierzchnictwa nad Dublinem w ramach WPI jako warunek konieczny do wprowadzenia z czasem modelu republikańskiego.

Znaczenie Fianna Fáil rosło. Stała się z czasem głównym graczem na irlandzkiej scenie politycznej. Sinn Féin zaś była coraz bardziej spychana na margines. Znacznie więcej członków oraz wpływów posiadała wówczas IRA. Pozostawała ona luźno związana z Fianna Fáil aż do 1935 roku, kiedy to de Valera oficjalnie zakazał jej działalności. 

W 1927 członkowie Fianna Fáil weszli do parlamentu. Formalnie równało się to uznaniu istnienia Wolnego Państwa Irlandzkiego. W 1931 wszedł w życie Statut Westminsterski, nadający brytyjskim dominiom (w tym Irlandii) możliwość stanowienia prawa we własnych sprawach. 

* * *

Po dojściu do władzy w 1932 roku, Fianna Fáil pod kierunkiem de Valery szybko rozpoczęła demontaż postanowień Traktatu anglo-irlandzkiego. 

Nowa irlandzka Konstytucja weszła w życie w 1937. Głową państwa był teraz Prezydent o statusie równym brytyjskiemu monarsze (tak przynajmniej zapisano w Konstytucji). 

W miejsce przysięgi na wierność Królowi wprowadzono przysięgę wobec Państwa, zlikwidowano urząd Gubernatora Generalnego (którego uprawnienia przeszły na prezydenta), jak też Senat: zdominowany wtedy przez siły przyjazne Brytyjczykom.

Ustawa Zasadnicza zawierała poza tym zapis o roszczeniach Dublina do całości Irlandii Północnej. 

W 1938 Londyn bezwarunkowo zwrócił Irlandczykom porty, nad którymi sprawował kontrolę zgodnie z postanowieniami Traktatu. 

W tym samym okresie istniały poważne obawy o to, że irlandzka Wojna Domowa wybuchnie na nowo – za sprawą napięć między IRA a tzw. „Błękitnymi Koszulami”, popierającymi Wolne Państwo Irlandzkie. Na szczęście, narastający kryzys w porę zażegnano.

W 1947 Irlandia opuściła brytyjską Wspólnotę Narodów, a nazwę kraju zmieniono na Republikę Irlandzką.

W 1948 powstał rząd koalicyjny, w skład którego weszły obie strony walczące w Wojnie Domowej ćwierć wieku wcześniej: probrytyjska Fine Gael oraz antytraktatowa Clann na Poblachta.

Do lat 50-tych udało się rozwiązać większość kwestii, które stanowiły przyczynę bratobójczych walk. Przemoc nie odgrywała już wiodącej roli w bieżących działaniach politycznych.

* * *

Jak to bywa ze wszystkimi krwawymi konfliktami, również i ten do dzisiaj rzuca długi cień na irlandzką politykę. Dwiema największymi partiami w Republice przez większość czasu jej istnienia były Fianna Fáil (potomkowie antytraktatowców) i Fine Gael (potomkowie sił probrytyjskich).

Aż do lat 70-tych, poprawne stosunki między dwoma największymi ugrupowaniami w kraju utrudniał fakt, że większość prominentnych polityków była weteranami Wojny Domowej. 

Do tej grupy zaliczali się między innymi: Éamon de Valera, Frank Aiken, Todd Andrews, Seán Lemass (Republikanie), W. T. Cosgrave, Richard Mulcahy, czy Kevin O’Higgins (zwolennicy Wolnego Państwa Irlandzkiego). Dzieci tych polityków często szły w ślady swoich rodziców, co znaczy, że rany zadane w Wojnie Domowej odczuwalne były przez trzy pokolenia. 

Co do samej Irlandzkiej Armii Republikańskiej, na Południu wyrzekła się ona zamachów dopiero w 1948, kiedy Dublin formalnie zerwał ostatnie więzy łączące go z Wielką Brytanią. Od tamtej pory IRA oraz jej różne, istniejące do dziś odłamy, skupiają się głównie na działaniach (kiedyś w przeważającej mierze zbrojnych, choć obecnie niekiedy też) przeciwko brytyjskiej dominacji w Irlandii Północnej.

Współcześnie Rada Wojskowa IRA wciąż uznaje się za prawowity Rząd Tymczasowy Republiki Irlandzkiej proklamowanej w 1916 roku i anulowanej w 1921 przez Traktat anglo-irlandzki.

* * *

Gospodarczo Irlandia wówczas ledwo zipiała. Opuszczając w lipcu i sierpniu 1922 roku zajmowane dotąd pozycje, Republikanie spalili wiele przedsiębiorstw i budynków administracyjnych. 

Ich późniejsza wojna partyzancka spowodowała jeszcze większe zniszczenia, co stanowiło potężny cios dla gospodarki Wolnego Państwa Irlandzkiego w początkach jego istnienia. Straty w nieruchomości wyniosły ponad 30 milionów funtów. Szczególnie mocno ucierpiała infrastruktura drogowa i kolejowa, niszczona przez Republikanów.

Po stronie WPI do kosztów wojennych doszło kolejne 17 milionów funtów. We wrześniu 1923, całkowity koszt działań wojennych szacowano na 50 milionów funtów. Tamten rok WPI zamknęło deficytem w wysokości ponad czterech milionów. 

Cała wojna oraz spowodowany przez nią deficyt budżetowy “odbiły się czkawką” w czasie negocjacji tzw. “Komisji Granicznej” 1925 roku, która miała ustalić granicę WPI z Irlandią Północną (o czym pisałem już na początku cyklu, w trzyczęściowej notce o Traktacie).

W zamian za umorzenie irlandzkiej części długu Imperium Brytyjskiego, Dublin zrzekł się roszczeń do północnoirlandzkich terenów zamieszkałych przez nacjonalistyczną większość. WPI zgodziło się też pokryć koszt budynków zniszczonych w okresie między zawieszeniem broni, a końcem Wojny Domowej (lata 1921-1924). 

* * *

Tak oto wyczerpaliśmy temat irlandzkiej Wojny Domowej. Mam nadzieję, że czytało Wam się to równie ciekawie, jak mnie redagowało i znowu nauczyliście się czegoś nowego 🙂 

Wszystkie zdjęcia wykorzystane w niniejszej serii pochodzą z Wikipedii (chyba, że zaznaczyłem inaczej), zaś wszystkie cytaty są w moim tłumaczeniu.

Przed nami Koronacja. Boże chroń Króla i biednego Celta… Jak ja ten ogrom dla Was ogarnę? 😀