Podsumowanie. Część 1.

an Luan, an 24ú lá d’Aibreán 2023

⊕

Niniejsza notka jest swego rodzaju streszczeniem całego cyklu. Zazwyczaj daję takie rzeczy na samym początku, jako wprowadzenie. Tym razem jednak lepiej pasuje to jako podsumowanie całości.

 * * *

Irlandzka Wojna Domowa trwała od końca czerwca 1922 do końca maja 1923.

Jej ziarna zasiano już pod koniec 1921 roku, kiedy to parlament Irlandii: Dáil Éireann niewielką większością głosów ratyfikował Traktat angielsko-irlandzki, formalnie kończący Wojnę o Niepodległość tego kraju.

Jak już o tym pisałem (1, 2, 3), Traktat prawnie sankcjonował podział Szmaragdowej Wyspy na dwa odrębne byty państwowe: składające się z 26 południowych hrabstw “Wolne Państwo Irlandzkie”, którego głową był król Jerzy V; oraz liczącą pozostałych 6 hrabstw, autonomiczną (lecz tak naprawdę całkowicie zależną od Londynu) Irlandię Północną. 

W Wojnie Domowej walczyli irlandzcy Republikanie (pragnący całkowitej niezależności od Wielkiej Brytanii, w postaci Republiki obejmującej wszystkie 32 hrabstwa Zielonej Wyspy) oraz bardziej przychylni Brytyjczykom Nacjonaliści.

Nacjonalistyczny Rząd Tymczasowy w Dublinie (przyszłe Wolne Państwo Irlandzkie) popierał zapisy Traktatu, zgodne współżycie z Londynem i wynikającą z tego szeroką autonomię Irlandii w ramach Imperium Brytyjskiego. 

Z kolei dla Republikanów, wynegocjowane porozumienie stanowiło zdradę ideałów Republiki Irlandzkiej, proklamowanej już podczas Powstania Wielkanocnego w 1916. 

* * *

Wojna Domowa do dzisiaj pozostaje najbrutalniejszym w dziejach i najbardziej krwawym konfliktem z udziałem Irlandczyków. Głęboko podzieliła ona cały naród. 

Po przeciwnych stronach stanęli politycy (często niegdysiejsi przyjaciele i towarzysze broni), ale nie tylko. Nierzadko walczyli w niej i zabijali się nawzajem nawet ludzie z tej samej frakcji lub rodziny. 

Brat otrzymywał “zlecenie” zabicia siostry, a dzieci donosiły na rodziców czy dziadków. Wszystko dlatego, że każdy miał odrębne zdanie na temat aktualnej sytuacji.

Wiele osób było wściekłych, że nie udało się osiągnąć głównego celu Sinn Féin i IRA – powołania zjednoczonej Republiki, obejmującej całą Irlandię bez wyjątków. 

Podobnie jak wcześniej wśród polityków, rozgoryczenie w łonie Irlandzkiej Armii Republikańskiej było tak głębokie, że i tutaj szybko nastąpił rozłam.  

Członkowie IRA popierający Traktat utworzyli trzon armii późniejszego Wolnego Państwa Irlandzkiego, zwaną “Armią Krajową”. Jej głównodowodzącym został Michael Collins, odpowiadający bezpośrednio przed Rządem Tymczasowym. 

Z kolei przeciwnicy ugody z Brytyjczykami stali się znani jako “rebelianci”, “Republikanie” lub po prostu “antytraktatowcy”.

W tym obozie pierwsze skrzypce grali wpływowi politycy i wojskowi, jak Rory O’Connor, Éamon de Valera, Cathal Brugha, Liam Mellows, Harry Boland, Peadar O’ Donnell, czy Liam Lynch. 

Jednakże pomimo dzielących ich różnic, obie frakcje IRA potrafiły ze sobą współpracować w hrabstwach na Północy, w celu ochrony mieszkających tam katolików przed protestanckimi bojówkarzami. 

Generalnie walki od początku miały charakter partyzancki – jedna strona wykonywała zleconą jej misję, po czym błyskawicznie znikała, w miarę możliwości starając się unikać potyczek z przeciwnikiem. 

Jak to zwykle bywa w takich przypadkach, im dłużej wojna trwała, tym więcej ofiar pochłaniała i tym większa stawała się przemoc po obydwu jej stronach. Antytraktatowcy, na przykład, bez litości mordowali sprzyjających Brytyjczykom irlandzkich policjantów, sędziów czy polityków. 

* * *

Brytyjczycy od początku 1922 roku powoli wycofywali się z Irlandii, a antytraktatowcy kolejno przejmowali opuszczone przez nich bazy. W kwietniu, rebelianci zajmują kompleks sądowy Four Courts w Dublinie, o czym czytaliśmy tutaj.

Siedzieli tam przez kolejne dwa miesiące. Potem w czerwcu opowiedziałem (tutaj i tutaj), do czego to „zasiedzenie” w końcu doprowadziło.  

Początkiem lipca antytraktatowcy de facto kontrolowali ⅓ terytorium Wyspy (w tym miasta takie, jak Cork, Limerick i Waterford). Zamachy i zamieszki na tych obszarach były na porządku dziennym. 

Nacjonaliści zdali sobie sprawę, że chcąc pokonać buntowników, muszą się stać równie bezwzględni, co oni. Zapadła decyzja o zakrojonej na szeroką skalę, wojskowej ofensywie przeciwko rebeliantom. 

Trwająca dwa miesiące kampania przechyliła szalę zwycięstwa na stronę Nacjonalistów.

Republikanom udało się jednak w tym czasie zadać „Armii Krajowej” jeden poważny cios. O tym pisałem tutaj.

Po dalszych dziesięciu miesiącach walk podjazdowych, antytraktatowe skrzydło IRA w końcu się poddało. 

Zwycięska “Armia Krajowa” okazała się po prostu lepiej wyszkolona i uzbrojona. Co więcej, poparli ją też coraz bardziej zmęczeni konfliktem cywile. 

Chcąc uniknąć dalszego rozlewu krwi, 24 maja 1923 roku Éamon de Valera zaapelował do swoich ludzi o złożenie broni. Niechętnie przyznał, że “na chwilę obecną, zwycięstwo odnieśli ci, którzy zniszczyli Republikę”. 

De Valera jako jedyny spośród osób wymienionych w tej notce przeżył Wojnę Domową. Po jej zakończeniu (jako że był Dyrektorem Operacyjnym antytraktatowców) trafił za kratki, choć na krótko.

Na wolność wyszedł w 1924, zaś dwa lata później odszedł z Sinn Féin. Założył nową partię polityczną i pozostał wpływową postacią w irlandzkiej polityce aż do swojej śmierci w sierpniu 1975.

Jest to człowiek o niebagatelnym znaczeniu dla współczesnej historii Éire, więc poświęcę mu w przyszłości osobny wpis, już poza tym cyklem. 

Ciąg dalszy nastąpi…

Reklama