Szkoci z Jadowa.

an Déardaoin, an 13ú lá de Mheitheamh 2024

⊕

O temacie dzisiejszego wpisu przypomniał mi mój ukochany zespół Beltaine, który w ramach swojej obecnej trasy koncertowej dał koncert w Jadowie. Jest to licząca tysiąc mieszkańców wieś położona jakieś 50 km pod Warszawą.

O tym miejscu po raz pierwszy dowiedziałem się w październiku trzy lata temu. Wówczas to mieszkańcy wsi zorganizowali serię inicjatyw, mających na celu upamiętnienie licznej społeczności Szkotów, jaka dawniej tam rezydowała. Stanowili oni część o wiele liczniejszej (dziś już w dużym stopniu zapomnianej) diaspory tej nacji w Rzeczypospolitej.

Jednym z niewielu namacalnych śladów jej obecności, jakie zachowały się do dzisiaj, jest stary cmentarz. Jednakże wskutek grabieży i zaniedbań, popadł on z czasem w ruinę. W 2016 roku pozostały tam jedynie dwa nagrobki, z których widoczny był tylko jeden.

Należy on do niejakiej Catherine J. Hay, która przyszła na świat w 1833 pod Warszawą, a zmarła w 1877 we wsi Strachówka. W drugim grobie spoczywa zmarły w 1881 roku Walter Govenlock. Nie mam informacji, czy tych dwoje coś łączyło.

W tym samym 2016, lokalna „Gazeta Powiatu Wołomińskiego” opublikowała apel o ratowanie nekropolii. Odpowiedziały na niego organizacje pozarządowe, a także władze powiatu oraz wsi.

W 2020 roku powołano do życia stowarzyszenie, które objęło opieką cmentarz i zaczęło starać się o pozwolenia konieczne do jego renowacji. Sprawy urzędowe udało się załatwić do kwietnia, kiedy to prace oficjalnie ruszyły. W sprzątaniu cmentarza pomagali, między innymi, uczniowie pobliskiej szkoły.

„Byliśmy dumni z tego, że mamy swój udział w ratowaniu tak wyjątkowego miejsca. Dzięki temu poznaliśmy historię tutejszych Szkotów” – powiedział cytowany przez Onet.pl licealista Szymon Lipiński.

W lipcu 2020, Jadowiczanie zorganizowali pierwszy „wieczorek szkocki”. Na cmentarzu uroczyście odsłonięto tablicę informacyjną, zaś słynna orkiestra Częstochowa Pipes & Drums zagrała Auld Lang Syne.

Mszę Świętą odprawił David Brown: anglikański duchowny żyjący na co dzień w Warszawie.

Pozostałe wydarzenia tamtego dnia (dalsze występy muzyczne, wykład na temat historii Szkotów z Jadowa, a także okolicznościowy film) władze wsi zorganizowały we współpracy z St. Andrew’s Foundation, zajmującą się promocją szkockiej kultury w Polsce.

* * *

Najwcześniejsze wzmianki o szkockiej obecności na polskich ziemiach pochodzą z XIV wieku. Uważa się, że Rzeczpospolitą w XVII wieku mogło zamieszkiwać nawet do 30,000 Szkotów.

Większość z nich przybyła do nas z okolic Dundee i Aberdeen i prędko się zasymilowała. Niektórzy z czasem zdobyli nad Wisłą znaczny majątek. Przykładowo, niejaki Robert Porteous: kupiec i handlarz, który w XVII wieku zamieszkał w Krośnie, był jednym z najbogatszych ludzi w ówczesnej Polsce.

Współcześnie, dzieje Szkotów nad Wisłą są stosunkowo mało znane. Jednakże dowody ich obecności przetrwały w szeregu spolonizowanych szkockich nazwisk: Szynkler (od szlacheckiego rodu Sinclair), Machlejd (od klanu MacLeod), Czamer (od Chalmers), czy Czochran (od Cochrane).

Ponadto, w jednym z numerów „Tygodnika Ilustrowanego” z 1865 roku znajdziemy wzmiankę o szkockim rolniku nazwiskiem „Dikson” (oryginalna pisownia z artykułu). Zaproszono go do Zawiszyna (posiadłości Zamoyskich w Jadowie) w charakterze eksperta od hodowli krów.

Zagranicznemu gościowi najwidoczniej się tam spodobało, bo został w okolicy na dłużej. Nie tylko podzielił się swoim doświadczeniem z krowami, ale i samemu zaczął produkować rodzaj sera, który prędko stał się niezwykle popularny.